جوان آنلاین: پرستاری، شغل شریفی است که با تلاش و دلسوزی، هر روز جان و روح بیماران لمس می‌شود. به مناسبت روز پرستار، لازم دانستیم نگاه ویژه‌ای به پرستاران بیمارستان روانپزشکی رازی، واقع در روستای امین‌آباد، بزرگ‌ترین بیمارستان روانپزشکی در خاورمیانه با عمری بیش از ۱۰۰ سال داشته باشیم. کسانی که در محیطی پرچالش و با بیمارانی پیچیده و نیازمند مراقبت ویژه، با صبر و دانش تخصصی، زندگی و آرامش را به افراد و خانواده هایشان بازمی‌گردانند. پرستارانی که روزانه با بیمارانی سروکار دارند که گاه رفتار توأم با خشونت، تحریک پذیر یا دچار مشکلات رفتاری هستند و هر لحظه مراقبت از آنها، نیازمند مهارت، دقت و صبر فراوان و دانش است. این پرستاران نه تنها وظیفه مراقبت جسمی و روانی بیماران را برعهده دارند، بلکه همراه و مشاور خانواده‌ها نیز هستند و با آموزش، راهنمایی و همراهی آنها، مسیر درمان را تسهیل می‌کنند. با وجود تمام فشارها، کمبود نیرو، امکانات محدود و بار روانی سنگین، آنها در سکوت و با عزمی راسخ، نقش حیاتی در حفظ سلامت روان جامعه ایفا می‌کنند و بی تردید شایسته توجه، حمایت و قدردانی همه مردم و مسئولان هستند.
دکتر امین اجلی، مدیر پرستاری دانشگاه و مسئول خدمات پرستاری بیمارستان روانپزشکی رازی تهران، با بیش از ۲۸سال سابقه خدمت در حوزه پرستاری، درباره نقش پرستاران در این بیمارستان می‌گوید: «پرستاری در بیمارستان روانپزشکی یک کار ویژه است. شما با بیمارانی سروکار دارید که نیازمند صبر، درک و آموزش تخصصی هستند. این پرستاران با تمام وجود خود، زندگی روزمره بیماران را تسهیل و خانواده‌ها را نیز در مسیر مراقبت همراهی می‌کنند.»
وی ادامه می‌دهد که بیمارستان امین آباد، بزرگ‌ترین بیمارستان روانپزشکی خاورمیانه، با ظرفیت هزارو۳۵۷ تخت مصوب، درحال حاضر به دلیل بازسازی برخی بخش‌ها و حضور بیماران مزمن، حدود ۹۰۰بیمار بستری دارد. تقریباً نیمی از این بیماران، سال‌هاست در بیمارستان هستند و نیاز به مراقبت‌های ویژه جسمی و روانی دارند.» او می‌گوید: «این بیماران به دلیل مصرف طولانی مدت داروها و کهولت سن، مراقبت‌های بیشتری می‌طلبند. به همین دلیل، بخش‌هایی که این بیماران در آن نگهداری می‌شوند، با تعداد تخت کمتر مدیریت می‌شوند تا بتوانیم خدمات دقیق و مناسب ارائه دهیم.»
دکتر اجلی می‌گوید: «اگر تمام تخت‌ها فعال بود، شاید کمتر از یک ماه طول می‌کشید تا پر شوند، چراکه تقاضا در جامعه بسیار بالاست. متأسفانه بسیاری از بیمارستان‌های عمومی و دانشگاه‌ها، تمایلی به پذیرش بیماران روانی ندارند. دستور وزارت بهداشت مبنی بر اختصاص ۱۰درصد تخت‌ها به روانپزشکی نیز هنوز اجرا نشده است و این حوزه پرچالش، درآمدزایی کمتری دارد.»
وی تأکید می‌کند: «بیمارستان‌های روانپزشکی مانند رازی، تنها محل واقعی برای مراقبت از این بیماران باقی مانده‌اند و بدون حمایت مالی و توجه مردمی، ارائه خدمات باکیفیت دشوار می‌شود.»
پرستاران، ستون اصلی مراقبت
مسئول خدمات پرستاری این بیمارستان نقش پرستاران را ستون اصلی مراقبت در بیمارستان روانپزشکی می‌داند و می‌گوید: «در حوزه روانپزشکی، پرستاران با بیمارانی کار می‌کنند که نیازمند مهارت‌های ویژه هستند. ارتباط درست با بیمار، تشخیص رفتارها و واکنش مناسب، همه مستلزم آموزش و تمرین طولانی است. هر جمله یا نگاه پرستار، تأثیر مستقیم بر روح و روان بیمار دارد.»
وی همچنین درباره چالش‌های پرستاران می‌افزاید: «کمبود کادر درمانی، فشار کاری بالا، نیاز به به‌روزرسانی مداوم مهارت‌ها و تفاوت حقوق و مزایا نسبت به بیمارستان‌های عمومی، مشکلات عمده ماست. حتی اختلاف ضریب پرستار به تخت در بیمارستان روان پزشکی رازی کشور حدود ۳/۰ است، در حالی که میانگین کشور ۹/۰ تا ۱/۱ است.»
دکتر اجلی به تجربه استخدام نیز اشاره می‌کند: «در آزمون استخدامی سال گذشته از ۲۴۰نفر، تنها ۴۰نفر شرکت کردند و عده کمی توانستند به تیم ما اضافه شوند. محیط روانپزشکی، فشار روانی و برچسب اجتماعی منفی دارد که بسیاری از افراد را از ورود بازمی‌دارد.»
وی با نگرانی از شرایط محیطی و رفاهی پرستاران می‌گوید: «دوری بیمارستان، آلودگی هوای منطقه و کمبود امکانات رفاهی و تفریحی، کار را سخت‌تر کرده است. حتی برنامه‌های رفاهی مثل اعزام کارکنان به همراه خانواده برای استراحت، سال گذشته تقریباً وجود نداشت.»
روزمرگی و سختی‌های پرستاران
مسئول خدمات پرستاری این بیمارستان درباره روزمرگی پرستاران توضیح می‌دهد: «یک روز کاری در بخش روانپزشکی با بخش عمومی کاملاً متفاوت است. پرستار باید با بیماران تحریک‌پذیر و با رفتار‌های غیر‌متعارف سروکار داشته باشد. کنترل دارو، پیگیری رفتارها، گزارش‌دهی به روانپزشک و مراقبت‌های جسمی، همه در کنار هم است. یک لحظه غفلت می‌تواند امنیت بیمار یا پرستار را به خطر بیندازد.»
وی اضافه می‌کند: «پرستار باید نه تنها صبور باشد، بلکه قدرت تحلیل سریع رفتار بیمار و مهارت‌های رفتار‌درمانی اولیه را نیز داشته باشد. این حرفه تنها مهارت فنی نیست، بلکه نیازمند انعطاف ذهنی، دلسوزی و توانایی مدیریت بحران است.»
خانواده ها، شریک اصلی درمان
دکتر اجلی درباره فشارخانواده‌ها و نقش‌شان در درمان بیماران روانی می‌گوید: «نگهداری از بیمار روانی در خانه بسیار دشوار است. این بیماران تحریک پذیر هستند و رفتار‌های غیرعادی دارند که تمرکز خانواده‌ها را برای انجام کار‌های روزمره و شغلی مختل می‌کند. هزینه‌ها، بار عاطفی و مسائل اخلاقی، خانواده‌ها را تحت‌فشار قرار می‌دهد. ولی حمایت خانواده‌ها، آموزش مستمر به آنها، بخش جدایی ناپذیر درمان است. آموزش نحوه‌دادن داروها، شناخت عوارض و گزارش دهی، حمایت عاطفی و پذیرش بیمار، مستقیماً بر کیفیت درمان بیمار تأثیر دارد.»
او تأکید می‌کند: «ایجاد مراکز واسطه میان بیمارستان و خانواده‌ها، می‌تواند به مدیریت بهتر بیماران کمک کند. این مراکز می‌توانند بیمار را برای مدتی بستری کنند تا تحت نظارت تیم درمان باشد و خانواده‌ها فرصت داشته باشند به امور خود برسند.»
تاریخچه و تحول بیمارستان
دکتر اجلی با نگاهی به تاریخچه بیمارستان می‌گوید: «این بیمارستان بیش از ۱۰۰ سال قدمت دارد که ابتدا محلی برای جمع آوری متکدیان بود و در سال ۱۳۳۸ به بیمارستان روانپزشکی تبدیل شد. قبل از آن بیماران روانی در مکان‌های نامناسب و غیربهداشتی نگهداری می‌شدند.»
او می‌افزاید: «با ورود روان پرستار‌ها و آموزش‌های تخصصی، بیمارستان به مکانی مناسب برای مراقبت‌های روانی تبدیل شد و با پیشرفت علم، روش‌های درمانی نیز به روز شد. اکنون کارشناسی ارشد روان‌پرستاری ایجاد شده و پرستاران با تخصص کافی خدمات ارائه می‌دهند.»
چشم انداز درمان روانپزشکی
مسئول خدمات پرستاری این بیمارستان درباره درمان بیماران توضیح می‌دهد: «در روانپزشکی درمان مطلق نداریم، اما با داروها، روان درمانی و محیطی به دور از تنش، دوره بهبودی طولانی‌تر می‌شود و عود بیماری دیرتر اتفاق می‌افتد. توقع اینکه چند دوره بستری یا دارو درمان قطعی ایجاد کند، واقع‌بینانه نیست.»
فعالیت‌های جانبی و مراقبت ویژه
به گفته دکتر اجلی پرستاران در بیمارستان روانپزشکی نه تنها مراقبت جسمی، بلکه فعالیت‌های جانبی مثل برگزاری کارگاه‌های مهارت آموزی، فعالیت‌های فرهنگی و ورزشی و برنامه‌های روزانه بیماران را نیز مدیریت می‌کنند. این کار‌ها باعث کاهش اضطراب و افزایش اعتماد به نفس بیماران می‌شود. وی می‌افزاید: «گاهی پرستار باید نقش مشاور و همراه را در زمان بستری بیمار در سایر مراکز هم ایفا کند.»
پیام به مناسبت روز پرستار
مسئول خدمات پرستاری این بیمارستان خطاب به همکاران خود می‌گوید: «می دانم فشار کاری زیاد است، اما شما وظیفه مهمی بر عهده دارید. محیط کار چالش برانگیز است، امکانات رفاهی کافی ندارید، اما باید مشکلات شخصی را کنار گذاشته و تمام توان خود را برای مراقبت از بیماران به کار گیرید. بیمار روانپزشکی، فردی مظلوم است که بیماری ناخواسته به سراغش آمده و از جامعه و خانواده طرد شده است. پس باید با وجود تمام مشکلات، با خوشرویی، حوصله و رفتار حرفه‌ای، بهترین خدمت را ارائه دهید.»
حمایت مردمی و اهمیت توجه به بیمارستان‌های روانپزشکی
دکتر اجلی، نقش خیرین را حیاتی می‌داند و می‌گوید: «کمک‌های مالی و غیرمالی خیرین می‌تواند بخش‌های نیمه‌تمام بیمارستان را فعال کند و شرایط درمانی بیماران را بهبود دهد. بیشتر توجه مردم به مراکزی مانند کهریزک است، اما بیمارستان‌های روانپزشکی به دلیل شرایط متفاوتی از سایر بیمارستان‌ها نیز به حمایت‌های مشابه نیاز دارد.»
وی می‌افزاید: «تفاوت مراقبت از بیماران روانی با جسمی، دانش و مهارت تخصصی می‌طلبد. پرستاران باید آموزش‌دیده و آماده باشند تا بتوانند ارتباط صحیح برقرار کنند. هر گونه بی‌توجهی به جزئیات، وضعیت بیمار را بدتر می‌کند.»
دکتر اجلی از مردم و مسئولان می‌خواهد توجهی را که به مراکز جسمی و توانبخشی دارند به بیمارستان روانپزشکی نیز داشته باشند و می‌گوید: «هر کمکی، چه مالی و چه غیرمالی، می‌تواند روند درمان را تسهیل کند و خانواده‌ها و بیماران را به زندگی عادی بازگرداند.»
او با تأکید بر جایگاه پرستاران می‌گوید: «پرستاران ستون اصلی درمان هستند و در سکوت، مظلوم‌ترین بیماران را حمایت می‌کنند. خانواده‌ها و جامعه نیز باید این مسیر را درک کنند و همراه تیم درمان باشند. تنها با همکاری پرستاران، خانواده‌ها و حمایت مردم، می‌توان زندگی و آرامش را به بیماران روانپزشکی بازگرداند.»
دکتر اجلی در پایان در پیامی به مناسبت روز پرستار می‌افزاید: «پرستاری در بیمارستان روانپزشکی، کار سخت و پیچیده‌ای است، اما ارزشمند‌ترین خدمت به جامعه و مظلوم‌ترین افراد است. باور دارم کسانی که با تمام توان به این بیماران خدمت می‌کنند، خیر و نیکی در زندگی شان بازتاب خواهد یافت.»
